آشنايى با مركز تحقيقات دارالحديث (پژوهشكده)

سنّت معصومان‏عليهم السلام، بزرگ‏ترين ميراث به يادگار مانده براى انسانهاست. حديث، در حقيقت، چراغ راه انسانها و هدايت‏كننده انديشه‏هاست و زندگى بشر را از معنويت و كردار حكيمانه سرشار مى‏كند. سنّت يا حديث، پس از قرآن كريم، دومين منبع دينى مسلمانان است كه در شناساندن اسلام و شكل‏گيرى و بالندگى علوم اسلامى سهم بزرگى دارد.
تلاش دانشمندان و حافظان حديث و سنّت، در ثبت و ترجمه و شرح احاديث، قابل تحسين است؛ اما از آن‏جا كه در طول سال‏هاى متمادى، جاعلان، به تحريف احاديث و اضافه كردن، روايات ساختگى در ميان مجموعه احاديث معصومان‏عليهم السلام پرداخته‏اند و در گذشته به علت محدوديتهاى كار جمعى، تلاش هماهنگ و جامعى براى سازندهى احاديث صورت نگرفته است، نياز به وجود مركز مستقلى كه اقدام سازمان يافته‏اى را در زمينه دسته‏بندى، پالايش، تبيين و ترويج معارف حديثى و پژوهش در مسائل مربوط به حديث انجام دهد، احساس مى‏شد.
مؤسسه فرهنگى دارالحديث در جهت پر كردن اين خلأ، به عنوان نخستين مجموعه مستقل حديث‏پژوهى در جهان تشيّع، درباره حديث و مسائل مربوط به آن، فعاليت مى‏كند. اين مؤسسه در تاريخ 22/8/1374، در زادروز فرخنده فاطمه زهراعليها السلام در شهر قم، با پيام مقام معظم رهبرى و مديريت حجةالاسلام و المسلمين محّمد محمدى رى‏شهرى به طور رسمى آغاز به كار كرد. مركز تحقيقات دارالحديث (پژوهشكده) در كنار دانشكده علوم حديث يكى از اركان اين مؤسسه است.
كار پژوهش و تحقيق در زمينه حديث و علوم مربوط به آن وظيفه‏اى است كه بر عهده اين مركز است. مركز تحقيقات دارالحديث، در جهت تحقّق اين اهداف، فعاليت مى‏كند:
يك. پژوهش و تحقيق در علوم وابسته به حديث با هدف دفاع از سنّت و پالايش احاديث؛
دو. تبيين و ترويج معارف حديثى؛
سه. تدوين كتب حديثى؛
چهار. تربيت محققان در حوزه‏هاى مخلتف علوم حديث.

اين مركز در جهت رسيدن به اهداف خود، در قالب شش گروه پژوهشى فعاليت مى‏كند. همچنين انتشار سه نشريه تخصصى در موضوع علوم حديث و اطلاع‏رسانى در حوزه حديث و كتابخانه تخصصى حديث از ديگر فعاليتهاى اين مركز است. شرح وظايف هر يك از اين گروه‏ها و ساير بخشها به اختصار در زير مى‏آيد.

1. گروه موسوعه‏سازى‏

براى استخراج پاسخهاى دين به انتظارات و پرسشهاى عصر حاضر و مستند بودن اين پاسخها لازم است همه متون دينى - اعم از قرآن و سنّت و احاديث فريقين - يكجا گرد هم آيند تا بررسى و فهم و نقد احاديث هم‏خانواده بتوان پاسخ را به دين منصوب ساخت.
اين گروه براى برآوردن ساختن اين نياز و يارى رساندن به پژوهشهاى كاربردى تشكيل شده است. و اهداف ذيل را پى مى‏گيرد:
يك. تدوين مجموعه‏هاى روايى با موضوعات خاص و عام از احاديث همه فرق اسلامى؛
دو. بسترسازى براى فعاليتهاى افراد و گروه‏هاى مستقل در جهت همگانى ساختن مفاهيم حديث؛
سه. تهيه شناسنامه احاديث؛

گروه موسوعه‏نگارى، باسابقه‏ترين بخش مركز است. يكى از طرحهاى بزرگ اين گروه، تدوين موسوعة ميزان الحكمة است كه تاكنون بخشها (كتابها)ى مستقلى از آن منتشر شده است؛ مانند اهل بيت‏عليهم السلام در قرآن و حديث؛ علم و حكمت در قرآن و حديث؛ حج و عمره در قرآن و حديث. از طرحهاى بزرگ ديگرى كه توسط اين گروه به انجام رسيده، تدوين موسوعة الامام على‏عليه السلام في الكتاب و السنة و التاريخ است كه در دوازده مجلد عرضه و به فارسى نيز ترجمه شده است. كتاب التنمية الاقتصادية فى - الكتاب و السنّة از آخرين پژوهشهاى انجام شده در اين گروه است. از طرحهاى در دست اقدام اين گروه مى‏توان موسوعة الامام حسين‏عليه السلام في الكتاب و السنة و التاريخ؛ موسوعة الامام مهدى(عج)، في الكتاب و السنة و التاريخ؛ الطب في الكتاب و السنة و معرفة اللّه في الكتاب و السنة را نام برد.

2. گروه احيا و تصحيح‏

از آن‏جا كه زحمات تأليف بسيارى از كتب حديث و علوم حديث را گذشتگان بر خود هموار كرده‏اند و آثار بسيارى از ايشان به صورت مخطوط مانده است، اين گروه، وظيفه احيا و تصحيح آثار گذشتگان را به شيوه علمى و فنّى به عهده دارد. گروه احيا و تصحيح، اهداف ذيل را دنبال مى‏كند:
يك. شناسايى و طبقه‏بندى آثار حديثى و علوم حديث؛
دو. تصحيح و تحقيق و احياى آثار حديثى و علوم حديث؛
سه. همكارى با پژوهشگران در تصحيح متون حديثى.
در تحقق اين اهداف الرسائل الرجاليّه، در چهار جلد، فائق المقال في الحديث و الرجال و الرواشح المساوية نشر يافته و مجموعه رساله‏هاى درايه شيعه نيز آماده نشر است. يكى از طرحهاى بزرگ آغاز شده در اين گروه، تحقيق جديدى از كتاب شريف الكافى است.
از ديگر طرحهاى بزرگ اين گروه، تدوين فهرستگان نسخه‏هاى خطى حديث و علوم حديث شيعه است. اين فهرستگان در آينده‏اى نزديك در قالب كتاب و نرم‏افزار، عرضه خواهد شد.
انتشار مستمر مجموعه‏هاى دفترهاى ميراث حديث شيعه نيز از فعاليتهاى اين گروه به شمار مى‏رود كه تاكنون بيش از هفتاد رساله خطى حديثى در اين مجموعه تصحيح و انتشار يافته است.

3. گروه ترجمه و تدوين‏

بنا به ضرورتِ ترويج و نشر معارف حديثى در ميان اقشار مختلف جامعه و هموارسازى راهها براى رسيدن به چشمه‏هاى حيات‏بخش حديث، گروه ترجمه و تدوين، شكل گرفته است. اين گروه، هدفهاى ذيل را پيگيرى مى‏كند.
يك. ترجمه متون حديثى به فارسى و ديگر زبانها بر اساس نياز؛
دو. ساده‏سازى متون و تدوين مجموعه‏هاى حديثى جهت مخاطبان مختلف؛
سه. تهيه مجموعه‏هايى بر اساس معارف حديثى جهت مخاطبان مختلف؛
چهار. آموزش نيروهاى كارآمد در عرصه ترجمه حديث و تدوين متون حديثى.
برخى از آثارى كه در اين گروه ترجمه شده‏اند، عبارت‏اند از: خردگرايى در قرآن و حديث؛ علم و حكمت در قرآن و حديث؛ اهل بيت در قرآن و حديث؛ حج و عمره در قرآن و حديث؛ تبليغ در قرآن و حديث و... .
همچنين برخى از آثار تدوين شده در اين مركز، به زبانهاى انگليسى، اسپانيولى، اردو، تركى استانبولى و... ترجمه شده است. ترجمه موسوعة الامام على‏عليه السلام في الكتاب و السنّة و التاريخ به فارسى آماده نشر است. و همچنين كتاب ميزان الحكمة به زبان تركى استانبولى ترجمه شده و آماده چاپ است.

4. گروه رجال‏

از آنجا كه اكثر روايات غير متواترند و صدورشان قطعى نيست، لازم است قبل از استناد به حديث، اطمينان از صدور آن حاصل شود. از مهم‏ترين راههاى وثوق به صدور احاديث، بررسى ناقلان (رجال) حديث است. گروه رجال در اين راستا اهداف ذيل را دنبال مى‏كند:
يك. بازشناسى منابع اصيل رجالى و مبانى آنها؛
دو. نقد و تحليل منابع رجالى؛
سه. ارائه ضوابط كاربردى در علم رجال؛
چهار. ارائه شيوه‏هاى مختلف ارزشيابى صدور حديث؛
پنج. تمييز احاديث معتبر از غير معتبر و بررسى صدور آنها.
از آثار منتشره شده اين گروه، مى‏توان از معجم مصطلحات الرجال و الدرايه و الرجال ابن الغضائرى نام برد. پژوهش‏هاى در دست انتشار اين گروه عبارتند از: مأخذشناسى رجال شيعه؛ دانش رجال از ديدگاه اهل سنت و آراى رجالى و مبانى حجيت آنها.

5. گروه تاريخ و مصطلحات حديث‏

متون حديثى اى كه امروزه در اختيار ما هستند، توسط نويسندگان و عالمان بزرگ، تدوين و گردآورى شده‏اند. بى شك، آنان در گزينش احاديث، تدوين، انتخاب زبان و ابتكارات، تحت تأثير محيط علمى - اجتماعى، شرايط زندگى و محيط پيرامون خود بوده‏اند. به همين دليل، براى بهتر فهميدن سنت در شكل كلان آن، بايد توجه دقيقى به تاريخ و مصطلحات حديث، صورت گيرد. در اين راه، گروه تاريخ و مصطلحات حديث، هدفهاى ذيل را پى مى‏گيرد:
يك. شناخت مأثير محيطها، گرايشها و مذاهب در تدوين كتب حديثى؛
دو. شناخت تأثير محيطها، گرايشها و مذاهب در تدوين كتاب حديثى؛
سه. شناخت چگونگى تأثير گذارى مكاتب حديثى بر همديگر؛
چهار. شناخت عوامل مؤثر در پيدايش احاديث ساختگى و جريانهاى حديث ساز؛
پنج. شناخت اصطلاحات و روند تغيير و تحول آن‏ها.
شناخت روش تحقيق محدثان بزرگ شيعه - همچون فيض كاشانى و ميرداماد - و تهيه مجموعه تاريخ حديث شيعه از طرح‏هاى در دست كار اين گروه است.

6. گروه فقه الحديث‏

از آنجا كه توجه به محتواى حديث و استفاده از آن، تابع قواعد و ضوابط خاص است و تاكنون كمتر به صورت مستقل، مورد توجه پژوهشگران بوده است. گروه فقه الحديث به تدوين قواعد استنباط، اهتمام دارد.
اين گروه، در سه محور فعاليت مى‏كند:
يك. استخراج و تنقيح قواعد كلى و اختصاصى فهم حديث؛
د. بحثهاى تطبيقى در زمينه متن حديث، از قبيل: ناسخ و منسوخ، علل الحديث، غريب الحديث و ...؛
سه. تبيين محتواى احاديث در ارتباط با علوم روز، همچون: روانشناسى، اقتصاد، جامعه‏شناسى و ... .
بخشى از اين گروه، با عنوان «حديث و علوم روان‏شناختى» شروع به فعاليت كرده است كه كار بازشناسى معارف حديثى با استفاده از علوم روان‏شناختى و بازيابى مفاهيم روان‏شناختى كه در معارف حديثى، و نقد پژوهشهاى روان‏شناختى با معيار حديث را بر عهده دارد. پژوهشى در موضوع «حيا» در اين بخش در دست انجام است.

نشريات‏

1. فصل‏نامه علوم حديث‏

اين فصل‏نامه، نخستين نشريه‏اى است كه به صورت علمى - تخصصى در زمينه حديث و علوم مربوط به آن، به زبان فارسى منتشر مى‏شود و اهداف ذيل را دنبال مى‏كند:
يك. گسترش و نشر فرهنگ حديث و سنّت؛
دو. تبيين جايگاه حديث و سنّت در اسلام‏شناسى؛
سه. رسيدن به قواعد روشن در مسير فهم سنّت و حديث؛
چهار. ارائه معيارهاى روشن براى پالايش حديث؛
پنج. معرفى و احياى حديث شيعه و اهل سنّت؛
شش. ارائه ديدگاههاى نو در عرصه حديث‏پژوهى؛
هفت: معرفى پژوهشگران و پژوهشهاى برجسته حديثى.
اين نشريه از پاييز 1375 تاكنون (پاييز 1381)، هر فصل، منتشر شده و در 24 شماره، دهها مقاله تخصصى و اطلاع‏رسانى و گفتگو و... را عرضه نموده است.

2. ميراث حديث شيعه‏

ميراث حديث شيعه، عنوان سلسله دفترهايى است كه به عرضه ميراث مكتوب شيعى در حوزه حديث و علوم حديث، نظر دارد. در اين مجموعه، رساله‏هاى مختصرى كه در حجم يك كتاب نيستند، تصحيح و احيا مى‏شود. هر يك از اين دفترها داراى پنج بخش است:
يك. متون حديث؛
دو. شرح و ترجمه حديث؛
سه. علوم حديث؛
چهار. اجازات؛

پنج. معرفى نسخه‏ها.

از اين مجموعه كه هر سال، دو دفتر آن منتشر مى‏شود، تاكنون (پاييز 1381)، هشت شماره منتشر شده است كه مشتمل بر بيش از هشتاد رساله در موضوعات پيش‏گفته است.

3. حديث زندگى‏

حديث زندگى، دوماه‏نامه‏اى است فرهنگى، ادبى و اجتماعى كه تلاش دارد بخشى از نيازهاى فكرى جوانان را با تكيه بر گفتار و كردار پيشوايان معصوم در قالب مقالات علمى - تربيتى، قطعات ادبى، شعر، داستان، گزارش، گفتگو، مشاوره، معرفى كتاب، آثار هنرى و... پاسخ گويد. بخش مقالات هر شماره به يك موضوع اختصاص دارد. از اين نشريه، چهار پيش شماره با موضوعات دوستى، شادابى، اعتماد به نفس و انس با خدا منتشر گرديد. حديث زندگى از مهر 1380 هر دو ماه يك بار انتشار مى‏يابد، كه تاكنون هفت شماره آن با موضوعات آراستگى، آرامش و موفقيّت، فراغت، اميد، عفاف و روابط اجتماعى منتشر شده است.

معاونت اطلاع‏

معاونت اطلاع‏رسانى، عهده‏دار نشر و همگانى كردن احاديث است. اين هدف از راههاى مختلف ذيل دنبال مى‏شود:

1- واحد پاسخگويى به سؤالات حديثى‏

اين واحد وظيفه پاسخگويى به سؤالات حديثى در موضوعات مختلف را بر عهده دارد. پاسخ به پرسشهاى حديثى از چند طريق انجام مى‏گيرد:
الف. تلفن، 2. اينترنت، 3. مكاتبه، 4. حضورى. تاكنون هزاران سؤال از طريق تلفن 7710010، كه به صورت 24 ساعته فعال است، پاسخ داده شده است. همچنين سؤالات بسيارى كه تاكنون از طريق پايگاه اينترنت و يا به صورت پست جواب قبول دريافت شده، پاسخ داده شده است. پژوهشگران و دانشجويان نيز در تأليف پژوهشها و پايان‏نامه‏هاى حديثى از خدمات واحد پاسخگويى برخوردارند.

2. پايگاه اينترنت‏

پايگاه حديث.نت به منظور انتشار الكترونيك پژوهشهاى انجام‏شده مركز در شبكه جهانى اينترنت فعاليت دارد و تاكنون همه آثار انتشاريافته مركز را در اين پايگاه قرار داده است. علاقه‏مندان مى‏توانند از طريق مراجعه به پايگاه WWW.hadith.net، به اين پژوهشها دست يابند.

3. كانون حديث‏

كانون حديث به منظور گسترش فرهنگ حديثى از طريق ايجاد كانونهاى حديث، همكارى با مراكز و سازمانها در زمينه فعاليتهاى حديثى، برگزارى مسابقات، برپايى نمايشگاهها و ارائه خدمات حديثى فعاليت دارد. كانون حديث تاكنون موفق به تشكيل چندين كانون در مراكز استانها با همكارى سازمان تبليغات اسلامى و تبليغات اسلامى شده است. مراكز و سازمانهاى بسيارى نيز تاكنون از خدمات كانون حديث برخوردار شده‏اند.

4. تدوين متون‏

در اين بخش به منظور گسترش فرهنگ حديثى در ميان اقشار مختلف، مجموعه‏هاى حديثى متناسب با نيازهاى آنها تدوين مى‏شود. برخى از متون تدوين شده در اين بخش عبارت‏اند از: سالنامه حديثى نور، كه سالانه با تيراژ بيش از چهل‏هزار نسخه منتشر مى‏شود؛ حديث مهر؛ سالنماى تحصيلى جوان؛ آينه يادها: مناسبتهاى شمسى و قمرى در قرآن و حديث و مجموعه گزيده متون حديثى كه چند جلد از آن در آستانه انتشار است.

5. بانك اطلاعات‏

در بانك اطلاعات مركز، نرم‏افزارهاى حديثى و مرتبط با علوم حديث گردآورى شده است و عموم پژوهشگران مى‏توانند از خدمات اين بخش استفاده نمايند.

6. بخش نرم‏افزار

اين بخش وظيفه توليد نرم‏افزارهاى حديثى را بر عهده دارد و تاكنون اين نرم‏افزارها را توليد كرده است: 1. كنزالعمال؛ 2. ميزان الحكمه؛ 3. موسوعة الامام على‏عليه السلام في الكتاب و السنّة و التاريخ و 4. فصلنامه علوم حديث.

كتابخانه تخصصى حديث‏

كتابخانه تخصصى حديث، به منظور گردآورى ميراث سترگ معصومان و آثار و منابع حديثى و مرتبط با حديث، شكل گرفته است، تا پژوهشگران اين رشته، دسترسى بهترى به منابع مورد نياز خود (در هر چه مايه‏ورتر ساختن پژوهشها) داشته باشند. متون و منابع اين كتابخانه به گونه‏اى گردآورى و برنامه‏ريزى شده‏اند كه هر پژوهشگر در مراجعه به آن، به تمامى منابع مورد نياز، دسترسى داشته باشد.
اين كتابخانه با 24 هزار جلد كتاب چاپى و سنگى، 400 نسخه خطى، 700 نسخه عكسى، يكصد پايان‏نامه و آرشيو نشرياتى با بيش از يك‏صد عنوان نشريه اسلامى در خدمت مراجعان است. كتابخانه خدمات خود را از ساعت 30/7 صبح تا 8 شب به طور يكسره و در روزهاى تعطيل 8 صبح تا 1 بعدازظهر، در اختيار عموم پژوهشگران قرار مى‏دهد. فهرست نسخه‏هاى خطى كتابخانه نيز تدوين يافته و بزودى انتشار خواهد يافت.

آشنايى با مركز جهانى علوم اسلامى(1)

به طور كلى در طول تايخ حوزه‏هاى شيعه و حوزه‏هاى دينى داراى ابعاد بين المللى بوده‏اند، زيرا مكتب اسلام و اهل بيت، فرامليتى و جهان شمول است و مخاطبين آن همه وجدان‏ها و انسان‏هاى عالم هستند. به همين دليل حوزه‏هاى دينى و شيعى ماهيتى فرامليتى و جهان شمول داشته‏اند.

نمونه‏هاى حوزه‏هاى شيعى در بغداد و جبل عامل و حوزه هزار ساله نجف و بالاخره بزرگ‏ترين حوزه علميه در حال حاضر، حوزه علميه قم است كه نگاه فرامليتى و جهان شمولى بر آن‏ها حاكم بوده است. اگر چه هر يك از آن‏ها در يك خطه و قلمرو جغرافيايى خاص تأسيس شده و رشد كرده‏اند، اما اين نگاه در آن‏ها وجود داشته است كه افرادى از مليت‏هاى مختلف، در كنار هم به فراگيرى علوم دينى، تحقيق، پژوهش، و توليد انديشه و آثار دينى بپردازند.

پس از پيروزى انقلاب اسلامى و نگاه جهان شمولى كه انقلاب داشت، حوزه قم وارد عرصه و فضاى جديدى شد و از سال 1358 آموزش و تربيت طلاب و فضلاى غير ايرانى در حوزه، به عنوان يك نهاد، تحت عنوان شوراى سرپرستى شكل گرفت و در تحول تدريجى خود، در نهايت به عنوان مركز جهانى علوم اسلامى شناخته و رسميت يافت. وى با بيان اين كه در دنيا براى آموزش‏هاى بين المللى و جذب نيرو براى آموزش و تربيت در كشورهاى مختلف اهتمام خاصى مبذول مى‏شود، اظهار داشت: در سراسر دنيا دولت‏ها هزينه‏هاى هنگفتى صرف مى‏كنند و نيروهايى را از سراسر دنيا جذب مى‏نمايند و آموزش داده و تربيت مى‏كنند. به طور كلى آموزش‏هاى بين المللى هم در دنياى غرب و هم در جهان اسلام، از جايگاهى متعالى برخوردار است، ولى متأسفانه ما از ظرفيت هايى كه در كشورمان وجود دارد، غفلت ورزيده‏ايم كه مهمترين آن در حوزه علوم اسلامى و انسانى با نگاه اسلامى است، زيرا ممكن است كه در رشته‏هاى ديگر، اين ظرفيت بالا را نداشته باشيم كه بتوانيم نيروهاى فراوانى را جذب كنيم، ولى اين پتانسيل در حوزه علوم اسلامى و دينى و معارف اهل بيت (عليهم‏السلام) موجود است تا بتوانيم در عرصه بين المللى حضور بيابيم.

مركز جهانى علاوه بر آموزش علوم اسلامى مى‏تواند اهداف ديگرى از قبيل ارتباط ميان فرهنگ و تعامل فرهنگى با تمدن‏ها و ملت‏هاى ديگر، ارتقاى فرهنگى كشور، گسترش ادبيات فارسى، تثبيت جايگاه معرفتى، فكرى و فرهنگى كشور را در دنيا و به خصوص در جهان اسلام دنبال كند. اين مركز مى‏تواند بهترين منفذ براى تعامل و گفت و گو و ارتباط فرهنگى با سراسر دنيا باشد. به همين منظور جايگاه مهم مركز جهانى از هر منظر قابل ملاحظه است.

وى با اعلام اين مطلب كه در حال حاضر حدود ده هزار دانشجوى علوم اسلامى از سراسر دنيا در مركز جهانى علوم اسلامى مشغول تحصيل هستند كه حدود دو هزار نفر از آنها در آموزش عالى به تدريس مشغول مى‏باشند، از مسئولان آموزش عالى كه از اين آمار و ارقام آگاه هستند (براى آن‏ها قابل تأمل نيز است) اظهار نارضايتى كرد و گفت: با توجه به اين كه مركز جهانى، به عنوان حوزه‏اى بين المللى اساسنامه‏اى دارد كه شوراى عالى انقلاب فرهنگى نيز آن را تأييد كرده است، آن دسته از مسئولان كشور كه در كارهاى فرهنگى، علمى و آموزشى دستى دارند، بهاى لازم را به چنين حركت بزرگ علمى، دينى و حوزوى نداده‏اند.

اين مركز زير نظر مقام معظم رهبرى است كه اعضاى هيئت امناى آن نيز از سوى ايشان منصوب مى‏شوند و با توجهات مراجع و علما اداره مى‏شود.

از ده هزار دانشجوى علوم اسلامى 8500 نفر در قم هستند كه 500 نفر از آن‏ها خواهر هستند، 1500 نفر در شعبه مشهد به سر مى‏برند كه اين نمايندگى اخيرا در اين شهر فعال شده است. يك مدرسه، مختص به اهل سنت نيز در گرگان وجود دارد كه افرادى از آسياى ميانه در آنجا درس مى‏خوانند كه حدود صد نفر مى‏باشند. طلاب خارجى از 86 مليت در اين مركز در حال تحصيل هستند و تا كنون اين مركز از 96 مليت پذيرش داشته است. بيش از بيست مدرسه در قم تحت پوشش مركز جهانى است كه علاوه بر آن يك مركز تخصصى آموزش زبان فارسى كه از مراكز بسيار موفق كشورى است، زير نظر مركز جهانى فعاليت مى‏كند.

ادوار و مراحل آموزشى به شكلى تنظيم شده كه يك دوره تمهيدى و مقدماتى وجود دارد، و دانش پژوهان در دوره مقدماتى كه حدودا يكسال طول مى‏كشد، زبان فارسى را مى‏آموزند و همسان سازى معلومات به عمل مى‏آيد. پس از دوره تمهيدى و مقدماتى دوره كارشناسى يا سطح يك (به اصطلاح حوزه) است و پس از آن دوره ارشد و يا سطح دوم است و مرحله چهار هم دوره دكترى يا دوره سطح سوم و سطح عالى است. اين دوره‏ها به گونه‏اى طراحى مى‏شود كه طلبه بتواند در هر مقطعى فارغ التحصيل شود كه تا به حال دو تا سه هزار نفر فارغ التحصيل شده و از قم رفته‏اند. وى گفت: مراجعت اين افراد به كشورهاى خود جهت حضور در عرصه‏هاى فكرى و فرهنگى، از سياست‏هاى اصلى ما است.
رشته‏هاى فقه و اصول، فلسفه، كلام، عرفان، قرآن، حديث، تفسير اديان مذاهب، و تاريخ اسلام در اين مركز فعاليت مى‏كنند كه بخشى هم به عنوان معارف اسلامى كه همان نظام سنتى حوزه است، به عنوان رشته عمومى در رشته فقه و معارف اسلامى فعاليت دارد.
مدارس اين مركز در حال جهت‏گيرى به سوى تخصصى شدن است و نيز دوره‏هاى كوتاه مدتى در نظر گرفته شده كه افراد تحصيل كرده و فعال فرهنگى در دنيا را جذب مى‏كند كه اين افراد در مؤسسات و دانشگاه‏ها حضور دارند و فعال هستند كه در قم براى اين افراد برنامه ريزى‏هاى يك ساله‏اى انجام شده است كه اين آموزش غير از نظام آموزش رسمى اين مركز مى‏باشد و از بخش‏هاى بسيار موفق مركز است و شامل خواهران و برادران و اهل سنت و شيعه مى‏شود.

در حال برنامه ريزى آن است، تا آموزش‏هاى غير حضورى را به صورت سايت آموزشى از طريق اينترنت فعال كند. قدم هايى در اين زمينه برداشته شده است و در مدرسه‏اى خاص، بر روى آموزش‏هاى غير حضورى و به اصطلاح يك دانشگاه اسلامى مجازى كار مى‏شود كه اين كار طى يك سال آينده راه اندازى شود.

با حضور 500 محقق، نويسنده، مؤلف و مترجم در قم، مى‏توان گفت كه اين خود از سرمايه‏هاى كشور، فرهنگ و حوزه‏ها است كه به همين منظور صدها جلد كتاب به زبان‏هاى خارجى توسط اين محققان ترجمه شده است. جهت‏گيرى اين مركز اين است كه آثار دينى به زبان‏هاى گوناگون دنيا ترجمه شود. بايد براى 86 مليتى كه در اينجا حضور دارند، ده‏ها زبان زنده دنيا را داشته باشيم كه اين مجموعه محققان، پژوهش گران و دانشجويان دينى بتوانند توليدات بيشترى در حوزه معرفت دينى به زبان‏هاى مختلف داشته باشند.

دانشجويان مركز جهانى فعاليت‏هاى فرهنگى‏اى كه دارند، مجلات متعدد و بولتن‏هاى مختلفى توليد مى‏كنند و سايت‏هاى متعددى در اختيار دارند كه با كشورهاى خود در تماس هستند و مطالبى را منقل مى‏كنند. وى گفت: در بخش پژوهش يك كار كارشناسى براى شناسايى فرهنگ‏ها و مليت‏هاى مختلف دنيا صورت مى‏گيرد كه مى‏تواند هم به حوزه علميه و هم به مراكز علمى و پژوهشى كشور سرويس بدهد.
با توجه به اين كه كار ما داراى ابعاد بين المللى است، ارتباط خاصى با وزارت خارجه و بخش‏هاى خارج از كشور داريم. به همين منظور ما طرحى داريم بر اساس آن كه فارغ التحصيلان اين مركز را در سراسر دنيا شناسايى كنيم و افرادى كه كم و بيش اطلاعاتى از آن‏ها وجود دارد، و فعاليت‏هاى خوبى هم در دنيا انجام مى‏دهند، شناسايى شوند.

يكى از سياست‏هاى مركز شفاف سازى و رسميت بخشى به فعاليت‏هاى مركز است تا از آن حالت ناشناختگى بيرون بيايد و هم در كشور و هم در دنيا شناسانده شود. وى خاطرنشان ساخت كه پذيرش‏هاى ما رسمى است و به صورت هيئت‏هاى پذيرشى با هماهنگى وزارت خارجه انجام مى‏شود، يا به صورت اينترنتى و يا توسط نهادهاى فعال فرهنگى كشور، مانند رايزنى‏هاى كشور در دنيا انجام مى‏شود.
سياست ما در راستاى شفاف سازى، گسترش ارتباطات بين الملل و عقد تفاهم نامه و ارتباط با دانشگاه‏هاى خارج از كشور، و گسترش اين ارتباطات علمى است.

سياست ديگر مركز سياست نخبه گرايى است و تلاش بر اين است كه قم به عنوان حوزه عالى تشيع و كانون فكر و معرفت و اشاعه معارف اهل بيت (عليهم السلام) باشد تا نخبگان در آن جذب و تربيت شوند و سطوح پايين‏تر علمى در خارج از كشور و شهرهاى ديگر ارايه شود. در اين سياست هم چنين بر نگاه پژوهشى و توليد اثر به زبان‏هاى مختلف دنيا تأكيد شده است.
نظام بخشى و سازماندهى مناسب، به نحوى كه پاسخ گوى نيازهاى گسترده امروز جهان اسلام باشد، در دستور كار اين مركز قرار دارد. همچنين استاندارد كردن نظام آموزشى و پژوهشى بر اساس اصالت‏هاى حوزه، از سياست‏هاى مركز جهانى علوم اسلامى است.

حركت به سمت مدارس تخصصى، رشته‏هاى متنوع و متكثر و انعطاف داشتن در برنامه‏ها، براى آن كه بتواند به نيازهاى سراسر دنيا و مليت‏هاى مختلف و فرهنگ‏هاى گوناگون پاسخ بدهد و گسترش رشته‏هاى اين مركز به سمت علوم انسانى و اجتماعى با نگاه اسلامى كه افراد در قالب‏هاى تعريف شده و شناخته شده دنيا تحصيل كنند و در عين حال بتوانيم معارف خود را به دنيا منتقل كنيم. در نهايت هماهنگى با نظام اسلامى و سياست‏هاى كلان كشور و استراتژى‏هاى ملى و توجه به تحولات بين المللى از ديگر سياست‏هاى مركز است.
چنين حركت بزرگ و عظيمى هم در ميان فرهنگ عمومى جامعه و هم در ميان مسئولان كشور شناخته شود تا بتوان در پرتو هماهنگى و هم فكرى، در اين مقوله قدم‏هاى بزرگ‏تر و برترى برداشته شود.

پنجاه در صد طلبه‏ها از كشورهاى همجوار هستند (كشورهاى پاكستان، عراق، افغانستان، هند، لبنان، و آذربايجان)، و از ما بقى كشورها كه هشتاد كشور ديگر دنيا مى‏باشد مانند قاره آفريقا و اروپا حدود سيصد طلبه دارد. سياست اين مركز بيشتر بر اين است كه از كشورهايى كه جمعيت شيعه بيشترى دارند جذب شوند، هر چند بر افزايش و تنوع مليتى نيز تأكيد دارند.
در كنار مركز جهانى علوم اسلامى، سازمان مدارس و حوزه‏هاى علميه خارج از كشور وجود دارد، اين دو نهاد با يك هيئت امناى مشترك اداره مى‏شوند و رؤساى اين دو سازمان و نيز رئيس سازمان فرهنگ و ارتباطات و شوراى عالى حوزه علميه، جمع نه نفره‏اى هستند كه هيئت امناى اين دو مركز را تشكيل مى‏دهند. اما از نظر ساختارى اين دو مركز از هم جدا هستند. مركز جهانى به طلاب و فضلاى غير ايرانى درون كشور مى‏پردازد و متكفل آن‏ها است و سازمان مدارس خارج از كشور كه حدود هفتاد الى هشتاد مدرسه در خارج از كشور دارد، به طلاب ايرانى مقيم كشورهاى خارجى آموزشى مى‏دهد.

آيا بسترهاى شغلى براى دانش آموختگان دينى مركز جهانى در ايران يا كشورهاى متبوع خودشان وجود دارد يا خير؟ ما بر اساسنامه مركز جهانى، مانند خيلى از مراكز علمى ديگر، مستقيما مأموريت بستر سازى براى اشتغال نداريم، اما در عين حال در انديشه آن هستيم، يعنى در واقع ضمن اين كه آموزش مى‏دهيم، نگاهى نيز به آينده دانش پژوهان داريم و اين مسأله در حال پيگيرى است.
اين گونه پيگيرى‏ها براى آن است كه افراد بتوانند با زمينه‏هاى فراهم آمده عضو هيئت علمى شوند و بتوانند استخدام گردند. همچنين در همين جهت، رايزنى هايى با سيستم‏هاى دانشگاهى و مراكز علمى دنيا، مجمع جهانى اهل بيت، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى و وزرات خارجه داشته‏ايم.

هدف اين مركز از اين آموزش‏ها آشنايى با نظام‏هاى اجتماعى، سياسى اسلام در نگاه اهل بيت است، آشنايى اجمالى با عقايد شيعه، كلام شيعى، بحث معرفت‏شناسى و آشنايى با مكتب تفسيرى و مكتب حديثى شيعه ا، اهم محورهايى است كه در اين دوره آموزش داده مى‏شود.

سيزده هزار دانشجوى شما طى چند سال پذيرش شده‏اند؟

در طول بيش از 20 سال گذشته، 13 هزار و اندى نفر پذيرش شده‏اند، يعنى پرونده رسمى در مركز جهانى دارند كه سه هزار و اندى از آن‏ها به كشورهاى خود باز گشته‏اند كه شناسايى دقيق آن‏ها پى‏گيرى مى‏شود.
وى افزود: شايد كسى حس كند كه اين پيگيرى و هزينه كردن در اين مورد ربطى به ما ندارد، ولى اين كار دقيقا با حضور فرهنگى ما متناسب است، زيرا در مقايسه با دانشگاه‏هاى اسلامى ديگر دنيا، مانند الازهر، ام القرى، المدينه در عربستان، ما تعداد بالاى دانشجو نداريم، ولى آن‏ها به خوبى پى برده‏اند كه حضور فرهنگى در دنيا لازم است، از اين رو حتى با نگاه اقتصادى هم اين كارشناسى افراد سود آور است. وى ادامه داد: در حال حاضر دانشگاه الازهر، بيش از 60 الى 70 هزار نفر دانشجو دارد و هر كدام از دانشگاه‏هاى ام القرى و المدينه، ده‏ها هزار دانشجو دارند، دانشگاه‏هاى غربى هم اين گونه است و اصلا تمدن غربى حضور و نفوذ خود را در گروآموزش و پرورش فكر نخبگان در سراسر دنيا قرار داده است.

رئيس مركز جهانى در پاسخ به سؤال ديگرى از خبرنگار هفته نامه پگاه، مبنى بر خدمات رفاهى دانشجويان گفت: از همان مزاياى طلاب داخل ايران استفاده مى‏كنند و علاوه بر آن كسانى كه به سطوح و رشته‏هاى تخصصى راه يابند مساعده هايى اندك (در حدود ده هزار تومان) دريافت مى‏كنند.

وى گفت: با توجه به اين كه چهار الى پنج هزار نفر از دانشجويان مركز جهانى متأهل هستند و واحدهاى در اختيار اين مركز گنجايش 400 الى 500 نفر را دارد، در صدد توسعه مجتمع‏هاى مسكونى هستيم. ضمن اين كه پخش شدن آن‏ها در جاهاى مختلف شهر براى آن‏ها رنج و مشقت هايى دارد.

ايشان در مورد اين سؤال كه فارغ التحصيل اين مركز چه مقدار بازدهى داشته‏اند، گفت: بعضى از آن‏ها در مراكز فرهنگى خود بسيار فعال هستند و بعضى به عنوان استاد يا عضو فعال در مدارس خارج از كشور فعاليت مى‏كنند. برخى از آن‏ها با سفارت ايران در ارتباط هستند و در كشورهاى مختلف به اشتغالات حوزوى و سنتى و يا فعاليت‏هاى رسمى مشغول هستند نمونه‏هاى بسيار خوبى را ما شاهد هستيم، به خصوص در پاكستان و افغانستان كه امام جماعت و يا در آموزش و پرورش و اين گونه جاها مشغول هستند. وى تأكيد كرد: اين دانشجويان سرمايه‏هاى قم هستند و نبايد با نگاه منفى به اين حركت نگريست. ما از رسانه‏هاى درون استان انتظار داريم كه فضا سازى مناسبى براى آشنايى مردم با اين فعاليت‏ها داشته باشند كه اينها با خاطرات خوش از اين جا بروند و حاملان و پيام آوران و سفيران فرهنگ اسلامى، دينى، شيعى و انقلابى ايران و قم باشند. اين‏ها سرمايه‏هاى كشور، نظام، انقلاب، حوزه و استان قم هستند.

وى در ادامه گفت: در فرهنگ عمومى استان، مقوله حضور غير ايرانى براى تحصيل و تحقيق، بايد به عنوان توليد فكر و انديشه تلقى شود تا جايگاه آن تبيين گردد، يعنى بر اخلاق و معاشرت مناسب با اين مجموعه در فرهنگ عمومى شهر و كوچه و خيابان كار شود. در فرهنگ ادارى استان نيز به حسن معاشرت با اين مجموعه توجه شود كه لازمه آن، شناخت جايگاه اين افراد است. با توجه به عرصه فشرده رقابتى اى كه ما در دنيا داريم، توجه به اين حركت در فرهنگ عمومى قم و فرهنگ ادارى و مسئولان در سطح قم و كشور لازم است. حتى اگر مصاحبه‏اى با اين افرادى كه از قاره‏هاى مختلف و كشورهاى گوناگون آمده‏اند، صورت مى‏گيرد، بايد به گونه‏اى باشد كه مهربانى و عطوفت و تعامل موجود احساس شود.
حجت الاسلام اعرافى در پايان در زمينه نقدى بر عملكرد مركز جهانى علوم اسلامى اظهار داشت: عدم اطلاع رسانى مناسب مركز به مسئولان نظام و نهادهاى فعال كشور و نيز استاندارد كردن نظام آموزشى، منعطف بودن نظام آموزشى مركز با نظام آموزشى داخل كشور كه ناظر به نيازهاى بين المللى باشد كه در اين زمينه مشكل داشته و داريم. هم چنين در مورد خدمات رسانى مناسب براى مجموعه بين المللى خارج از كشور، از جمله اشكالاتى است كه در كار ما وجود دارد و اميداوريم كه به تدريج در برنامه ريزى‏هاى جديد، اين مشكلات رفع شود.

1) به نقل از كنفرانس خبرى حجة الاسلام اعرافى رئيس مركز جهانى علوم اسلامى با پگاه حوزه، ويژه حوزه‏هاى دينى، ش 6.