
آشنايى با مركز تحقيقات دارالحديث (پژوهشكده)
سنّت معصومانعليهم السلام، بزرگترين ميراث به يادگار مانده براى انسانهاست. حديث، در حقيقت، چراغ راه انسانها و هدايتكننده انديشههاست و زندگى بشر را از معنويت و كردار حكيمانه سرشار مىكند. سنّت يا حديث، پس از قرآن كريم، دومين منبع دينى مسلمانان است كه در شناساندن اسلام و شكلگيرى و بالندگى علوم اسلامى سهم بزرگى دارد.
تلاش دانشمندان و حافظان حديث و سنّت، در ثبت و ترجمه و شرح احاديث، قابل تحسين است؛ اما از آنجا كه در طول سالهاى متمادى، جاعلان، به تحريف احاديث و اضافه كردن، روايات ساختگى در ميان مجموعه احاديث معصومانعليهم السلام پرداختهاند و در گذشته به علت محدوديتهاى كار جمعى، تلاش هماهنگ و جامعى براى سازندهى احاديث صورت نگرفته است، نياز به وجود مركز مستقلى كه اقدام سازمان يافتهاى را در زمينه دستهبندى، پالايش، تبيين و ترويج معارف حديثى و پژوهش در مسائل مربوط به حديث انجام دهد، احساس مىشد.
مؤسسه فرهنگى دارالحديث در جهت پر كردن اين خلأ، به عنوان نخستين مجموعه مستقل حديثپژوهى در جهان تشيّع، درباره حديث و مسائل مربوط به آن، فعاليت مىكند. اين مؤسسه در تاريخ 22/8/1374، در زادروز فرخنده فاطمه زهراعليها السلام در شهر قم، با پيام مقام معظم رهبرى و مديريت حجةالاسلام و المسلمين محّمد محمدى رىشهرى به طور رسمى آغاز به كار كرد. مركز تحقيقات دارالحديث (پژوهشكده) در كنار دانشكده علوم حديث يكى از اركان اين مؤسسه است.
كار پژوهش و تحقيق در زمينه حديث و علوم مربوط به آن وظيفهاى است كه بر عهده اين مركز است. مركز تحقيقات دارالحديث، در جهت تحقّق اين اهداف، فعاليت مىكند:
يك. پژوهش و تحقيق در علوم وابسته به حديث با هدف دفاع از سنّت و پالايش احاديث؛
دو. تبيين و ترويج معارف حديثى؛
سه. تدوين كتب حديثى؛
چهار. تربيت محققان در حوزههاى مخلتف علوم حديث.
اين مركز در جهت رسيدن به اهداف خود، در قالب شش گروه پژوهشى فعاليت مىكند. همچنين انتشار سه نشريه تخصصى در موضوع علوم حديث و اطلاعرسانى در حوزه حديث و كتابخانه تخصصى حديث از ديگر فعاليتهاى اين مركز است. شرح وظايف هر يك از اين گروهها و ساير بخشها به اختصار در زير مىآيد.
1. گروه موسوعهسازى
براى استخراج پاسخهاى دين به انتظارات و پرسشهاى عصر حاضر و مستند بودن اين پاسخها لازم است همه متون دينى - اعم از قرآن و سنّت و احاديث فريقين - يكجا گرد هم آيند تا بررسى و فهم و نقد احاديث همخانواده بتوان پاسخ را به دين منصوب ساخت.
اين گروه براى برآوردن ساختن اين نياز و يارى رساندن به پژوهشهاى كاربردى تشكيل شده است. و اهداف ذيل را پى مىگيرد:
يك. تدوين مجموعههاى روايى با موضوعات خاص و عام از احاديث همه فرق اسلامى؛
دو. بسترسازى براى فعاليتهاى افراد و گروههاى مستقل در جهت همگانى ساختن مفاهيم حديث؛
سه. تهيه شناسنامه احاديث؛
گروه موسوعهنگارى، باسابقهترين بخش مركز است. يكى از طرحهاى بزرگ اين گروه، تدوين موسوعة ميزان الحكمة است كه تاكنون بخشها (كتابها)ى مستقلى از آن منتشر شده است؛ مانند اهل بيتعليهم السلام در قرآن و حديث؛ علم و حكمت در قرآن و حديث؛ حج و عمره در قرآن و حديث. از طرحهاى بزرگ ديگرى كه توسط اين گروه به انجام رسيده، تدوين موسوعة الامام علىعليه السلام في الكتاب و السنة و التاريخ است كه در دوازده مجلد عرضه و به فارسى نيز ترجمه شده است. كتاب التنمية الاقتصادية فى - الكتاب و السنّة از آخرين پژوهشهاى انجام شده در اين گروه است. از طرحهاى در دست اقدام اين گروه مىتوان موسوعة الامام حسينعليه السلام في الكتاب و السنة و التاريخ؛ موسوعة الامام مهدى(عج)، في الكتاب و السنة و التاريخ؛ الطب في الكتاب و السنة و معرفة اللّه في الكتاب و السنة را نام برد.
2. گروه احيا و تصحيح
از آنجا كه زحمات تأليف بسيارى از كتب حديث و علوم حديث را گذشتگان بر خود هموار كردهاند و آثار بسيارى از ايشان به صورت مخطوط مانده است، اين گروه، وظيفه احيا و تصحيح آثار گذشتگان را به شيوه علمى و فنّى به عهده دارد. گروه احيا و تصحيح، اهداف ذيل را دنبال مىكند:
يك. شناسايى و طبقهبندى آثار حديثى و علوم حديث؛
دو. تصحيح و تحقيق و احياى آثار حديثى و علوم حديث؛
سه. همكارى با پژوهشگران در تصحيح متون حديثى.
در تحقق اين اهداف الرسائل الرجاليّه، در چهار جلد، فائق المقال في الحديث و الرجال و الرواشح المساوية نشر يافته و مجموعه رسالههاى درايه شيعه نيز آماده نشر است. يكى از طرحهاى بزرگ آغاز شده در اين گروه، تحقيق جديدى از كتاب شريف الكافى است.
از ديگر طرحهاى بزرگ اين گروه، تدوين فهرستگان نسخههاى خطى حديث و علوم حديث شيعه است. اين فهرستگان در آيندهاى نزديك در قالب كتاب و نرمافزار، عرضه خواهد شد.
انتشار مستمر مجموعههاى دفترهاى ميراث حديث شيعه نيز از فعاليتهاى اين گروه به شمار مىرود كه تاكنون بيش از هفتاد رساله خطى حديثى در اين مجموعه تصحيح و انتشار يافته است.
3. گروه ترجمه و تدوين
بنا به ضرورتِ ترويج و نشر معارف حديثى در ميان اقشار مختلف جامعه و هموارسازى راهها براى رسيدن به چشمههاى حياتبخش حديث، گروه ترجمه و تدوين، شكل گرفته است. اين گروه، هدفهاى ذيل را پيگيرى مىكند.
يك. ترجمه متون حديثى به فارسى و ديگر زبانها بر اساس نياز؛
دو. سادهسازى متون و تدوين مجموعههاى حديثى جهت مخاطبان مختلف؛
سه. تهيه مجموعههايى بر اساس معارف حديثى جهت مخاطبان مختلف؛
چهار. آموزش نيروهاى كارآمد در عرصه ترجمه حديث و تدوين متون حديثى.
برخى از آثارى كه در اين گروه ترجمه شدهاند، عبارتاند از: خردگرايى در قرآن و حديث؛ علم و حكمت در قرآن و حديث؛ اهل بيت در قرآن و حديث؛ حج و عمره در قرآن و حديث؛ تبليغ در قرآن و حديث و... .
همچنين برخى از آثار تدوين شده در اين مركز، به زبانهاى انگليسى، اسپانيولى، اردو، تركى استانبولى و... ترجمه شده است. ترجمه موسوعة الامام علىعليه السلام في الكتاب و السنّة و التاريخ به فارسى آماده نشر است. و همچنين كتاب ميزان الحكمة به زبان تركى استانبولى ترجمه شده و آماده چاپ است.
4. گروه رجال
از آنجا كه اكثر روايات غير متواترند و صدورشان قطعى نيست، لازم است قبل از استناد به حديث، اطمينان از صدور آن حاصل شود. از مهمترين راههاى وثوق به صدور احاديث، بررسى ناقلان (رجال) حديث است. گروه رجال در اين راستا اهداف ذيل را دنبال مىكند:
يك. بازشناسى منابع اصيل رجالى و مبانى آنها؛
دو. نقد و تحليل منابع رجالى؛
سه. ارائه ضوابط كاربردى در علم رجال؛
چهار. ارائه شيوههاى مختلف ارزشيابى صدور حديث؛
پنج. تمييز احاديث معتبر از غير معتبر و بررسى صدور آنها.
از آثار منتشره شده اين گروه، مىتوان از معجم مصطلحات الرجال و الدرايه و الرجال ابن الغضائرى نام برد. پژوهشهاى در دست انتشار اين گروه عبارتند از: مأخذشناسى رجال شيعه؛ دانش رجال از ديدگاه اهل سنت و آراى رجالى و مبانى حجيت آنها.
5. گروه تاريخ و مصطلحات حديث
متون حديثى اى كه امروزه در اختيار ما هستند، توسط نويسندگان و عالمان بزرگ، تدوين و گردآورى شدهاند. بى شك، آنان در گزينش احاديث، تدوين، انتخاب زبان و ابتكارات، تحت تأثير محيط علمى - اجتماعى، شرايط زندگى و محيط پيرامون خود بودهاند. به همين دليل، براى بهتر فهميدن سنت در شكل كلان آن، بايد توجه دقيقى به تاريخ و مصطلحات حديث، صورت گيرد. در اين راه، گروه تاريخ و مصطلحات حديث، هدفهاى ذيل را پى مىگيرد:
يك. شناخت مأثير محيطها، گرايشها و مذاهب در تدوين كتب حديثى؛
دو. شناخت تأثير محيطها، گرايشها و مذاهب در تدوين كتاب حديثى؛
سه. شناخت چگونگى تأثير گذارى مكاتب حديثى بر همديگر؛
چهار. شناخت عوامل مؤثر در پيدايش احاديث ساختگى و جريانهاى حديث ساز؛
پنج. شناخت اصطلاحات و روند تغيير و تحول آنها.
شناخت روش تحقيق محدثان بزرگ شيعه - همچون فيض كاشانى و ميرداماد - و تهيه مجموعه تاريخ حديث شيعه از طرحهاى در دست كار اين گروه است.
6. گروه فقه الحديث
از آنجا كه توجه به محتواى حديث و استفاده از آن، تابع قواعد و ضوابط خاص است و تاكنون كمتر به صورت مستقل، مورد توجه پژوهشگران بوده است. گروه فقه الحديث به تدوين قواعد استنباط، اهتمام دارد.
اين گروه، در سه محور فعاليت مىكند:
يك. استخراج و تنقيح قواعد كلى و اختصاصى فهم حديث؛
د. بحثهاى تطبيقى در زمينه متن حديث، از قبيل: ناسخ و منسوخ، علل الحديث، غريب الحديث و ...؛
سه. تبيين محتواى احاديث در ارتباط با علوم روز، همچون: روانشناسى، اقتصاد، جامعهشناسى و ... .
بخشى از اين گروه، با عنوان «حديث و علوم روانشناختى» شروع به فعاليت كرده است كه كار بازشناسى معارف حديثى با استفاده از علوم روانشناختى و بازيابى مفاهيم روانشناختى كه در معارف حديثى، و نقد پژوهشهاى روانشناختى با معيار حديث را بر عهده دارد. پژوهشى در موضوع «حيا» در اين بخش در دست انجام است.
نشريات
1. فصلنامه علوم حديث
اين فصلنامه، نخستين نشريهاى است كه به صورت علمى - تخصصى در زمينه حديث و علوم مربوط به آن، به زبان فارسى منتشر مىشود و اهداف ذيل را دنبال مىكند:
يك. گسترش و نشر فرهنگ حديث و سنّت؛
دو. تبيين جايگاه حديث و سنّت در اسلامشناسى؛
سه. رسيدن به قواعد روشن در مسير فهم سنّت و حديث؛
چهار. ارائه معيارهاى روشن براى پالايش حديث؛
پنج. معرفى و احياى حديث شيعه و اهل سنّت؛
شش. ارائه ديدگاههاى نو در عرصه حديثپژوهى؛
هفت: معرفى پژوهشگران و پژوهشهاى برجسته حديثى.
اين نشريه از پاييز 1375 تاكنون (پاييز 1381)، هر فصل، منتشر شده و در 24 شماره، دهها مقاله تخصصى و اطلاعرسانى و گفتگو و... را عرضه نموده است.
2. ميراث حديث شيعه
ميراث حديث شيعه، عنوان سلسله دفترهايى است كه به عرضه ميراث مكتوب شيعى در حوزه حديث و علوم حديث، نظر دارد. در اين مجموعه، رسالههاى مختصرى كه در حجم يك كتاب نيستند، تصحيح و احيا مىشود. هر يك از اين دفترها داراى پنج بخش است:
يك. متون حديث؛
دو. شرح و ترجمه حديث؛
سه. علوم حديث؛
چهار. اجازات؛
پنج. معرفى نسخهها.
از اين مجموعه كه هر سال، دو دفتر آن منتشر مىشود، تاكنون (پاييز 1381)، هشت شماره منتشر شده است كه مشتمل بر بيش از هشتاد رساله در موضوعات پيشگفته است.
3. حديث زندگى
حديث زندگى، دوماهنامهاى است فرهنگى، ادبى و اجتماعى كه تلاش دارد بخشى از نيازهاى فكرى جوانان را با تكيه بر گفتار و كردار پيشوايان معصوم در قالب مقالات علمى - تربيتى، قطعات ادبى، شعر، داستان، گزارش، گفتگو، مشاوره، معرفى كتاب، آثار هنرى و... پاسخ گويد. بخش مقالات هر شماره به يك موضوع اختصاص دارد. از اين نشريه، چهار پيش شماره با موضوعات دوستى، شادابى، اعتماد به نفس و انس با خدا منتشر گرديد. حديث زندگى از مهر 1380 هر دو ماه يك بار انتشار مىيابد، كه تاكنون هفت شماره آن با موضوعات آراستگى، آرامش و موفقيّت، فراغت، اميد، عفاف و روابط اجتماعى منتشر شده است.
معاونت اطلاع
معاونت اطلاعرسانى، عهدهدار نشر و همگانى كردن احاديث است. اين هدف از راههاى مختلف ذيل دنبال مىشود:
1- واحد پاسخگويى به سؤالات حديثى
اين واحد وظيفه پاسخگويى به سؤالات حديثى در موضوعات مختلف را بر عهده دارد. پاسخ به پرسشهاى حديثى از چند طريق انجام مىگيرد:
الف. تلفن، 2. اينترنت، 3. مكاتبه، 4. حضورى. تاكنون هزاران سؤال از طريق تلفن 7710010، كه به صورت 24 ساعته فعال است، پاسخ داده شده است. همچنين سؤالات بسيارى كه تاكنون از طريق پايگاه اينترنت و يا به صورت پست جواب قبول دريافت شده، پاسخ داده شده است. پژوهشگران و دانشجويان نيز در تأليف پژوهشها و پاياننامههاى حديثى از خدمات واحد پاسخگويى برخوردارند.
2. پايگاه اينترنت
پايگاه حديث.نت به منظور انتشار الكترونيك پژوهشهاى انجامشده مركز در شبكه جهانى اينترنت فعاليت دارد و تاكنون همه آثار انتشاريافته مركز را در اين پايگاه قرار داده است. علاقهمندان مىتوانند از طريق مراجعه به پايگاه WWW.hadith.net، به اين پژوهشها دست يابند.
3. كانون حديث
كانون حديث به منظور گسترش فرهنگ حديثى از طريق ايجاد كانونهاى حديث، همكارى با مراكز و سازمانها در زمينه فعاليتهاى حديثى، برگزارى مسابقات، برپايى نمايشگاهها و ارائه خدمات حديثى فعاليت دارد. كانون حديث تاكنون موفق به تشكيل چندين كانون در مراكز استانها با همكارى سازمان تبليغات اسلامى و تبليغات اسلامى شده است. مراكز و سازمانهاى بسيارى نيز تاكنون از خدمات كانون حديث برخوردار شدهاند.
4. تدوين متون
در اين بخش به منظور گسترش فرهنگ حديثى در ميان اقشار مختلف، مجموعههاى حديثى متناسب با نيازهاى آنها تدوين مىشود. برخى از متون تدوين شده در اين بخش عبارتاند از: سالنامه حديثى نور، كه سالانه با تيراژ بيش از چهلهزار نسخه منتشر مىشود؛ حديث مهر؛ سالنماى تحصيلى جوان؛ آينه يادها: مناسبتهاى شمسى و قمرى در قرآن و حديث و مجموعه گزيده متون حديثى كه چند جلد از آن در آستانه انتشار است.
5. بانك اطلاعات
در بانك اطلاعات مركز، نرمافزارهاى حديثى و مرتبط با علوم حديث گردآورى شده است و عموم پژوهشگران مىتوانند از خدمات اين بخش استفاده نمايند.
6. بخش نرمافزار
اين بخش وظيفه توليد نرمافزارهاى حديثى را بر عهده دارد و تاكنون اين نرمافزارها را توليد كرده است: 1. كنزالعمال؛ 2. ميزان الحكمه؛ 3. موسوعة الامام علىعليه السلام في الكتاب و السنّة و التاريخ و 4. فصلنامه علوم حديث.
كتابخانه تخصصى حديث
كتابخانه تخصصى حديث، به منظور گردآورى ميراث سترگ معصومان و آثار و منابع حديثى و مرتبط با حديث، شكل گرفته است، تا پژوهشگران اين رشته، دسترسى بهترى به منابع مورد نياز خود (در هر چه مايهورتر ساختن پژوهشها) داشته باشند. متون و منابع اين كتابخانه به گونهاى گردآورى و برنامهريزى شدهاند كه هر پژوهشگر در مراجعه به آن، به تمامى منابع مورد نياز، دسترسى داشته باشد.
اين كتابخانه با 24 هزار جلد كتاب چاپى و سنگى، 400 نسخه خطى، 700 نسخه عكسى، يكصد پاياننامه و آرشيو نشرياتى با بيش از يكصد عنوان نشريه اسلامى در خدمت مراجعان است. كتابخانه خدمات خود را از ساعت 30/7 صبح تا 8 شب به طور يكسره و در روزهاى تعطيل 8 صبح تا 1 بعدازظهر، در اختيار عموم پژوهشگران قرار مىدهد. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه نيز تدوين يافته و بزودى انتشار خواهد يافت.
آشنايى با مركز جهانى علوم اسلامى(1)
به طور كلى در طول تايخ حوزههاى شيعه و حوزههاى دينى داراى ابعاد بين المللى بودهاند، زيرا مكتب اسلام و اهل بيت، فرامليتى و جهان شمول است و مخاطبين آن همه وجدانها و انسانهاى عالم هستند. به همين دليل حوزههاى دينى و شيعى ماهيتى فرامليتى و جهان شمول داشتهاند.
نمونههاى حوزههاى شيعى در بغداد و جبل عامل و حوزه هزار ساله نجف و بالاخره بزرگترين حوزه علميه در حال حاضر، حوزه علميه قم است كه نگاه فرامليتى و جهان شمولى بر آنها حاكم بوده است. اگر چه هر يك از آنها در يك خطه و قلمرو جغرافيايى خاص تأسيس شده و رشد كردهاند، اما اين نگاه در آنها وجود داشته است كه افرادى از مليتهاى مختلف، در كنار هم به فراگيرى علوم دينى، تحقيق، پژوهش، و توليد انديشه و آثار دينى بپردازند.
پس از پيروزى انقلاب اسلامى و نگاه جهان شمولى كه انقلاب داشت، حوزه قم وارد عرصه و فضاى جديدى شد و از سال 1358 آموزش و تربيت طلاب و فضلاى غير ايرانى در حوزه، به عنوان يك نهاد، تحت عنوان شوراى سرپرستى شكل گرفت و در تحول تدريجى خود، در نهايت به عنوان مركز جهانى علوم اسلامى شناخته و رسميت يافت. وى با بيان اين كه در دنيا براى آموزشهاى بين المللى و جذب نيرو براى آموزش و تربيت در كشورهاى مختلف اهتمام خاصى مبذول مىشود، اظهار داشت: در سراسر دنيا دولتها هزينههاى هنگفتى صرف مىكنند و نيروهايى را از سراسر دنيا جذب مىنمايند و آموزش داده و تربيت مىكنند. به طور كلى آموزشهاى بين المللى هم در دنياى غرب و هم در جهان اسلام، از جايگاهى متعالى برخوردار است، ولى متأسفانه ما از ظرفيت هايى كه در كشورمان وجود دارد، غفلت ورزيدهايم كه مهمترين آن در حوزه علوم اسلامى و انسانى با نگاه اسلامى است، زيرا ممكن است كه در رشتههاى ديگر، اين ظرفيت بالا را نداشته باشيم كه بتوانيم نيروهاى فراوانى را جذب كنيم، ولى اين پتانسيل در حوزه علوم اسلامى و دينى و معارف اهل بيت (عليهمالسلام) موجود است تا بتوانيم در عرصه بين المللى حضور بيابيم.
مركز جهانى علاوه بر آموزش علوم اسلامى مىتواند اهداف ديگرى از قبيل ارتباط ميان فرهنگ و تعامل فرهنگى با تمدنها و ملتهاى ديگر، ارتقاى فرهنگى كشور، گسترش ادبيات فارسى، تثبيت جايگاه معرفتى، فكرى و فرهنگى كشور را در دنيا و به خصوص در جهان اسلام دنبال كند. اين مركز مىتواند بهترين منفذ براى تعامل و گفت و گو و ارتباط فرهنگى با سراسر دنيا باشد. به همين منظور جايگاه مهم مركز جهانى از هر منظر قابل ملاحظه است.
وى با اعلام اين مطلب كه در حال حاضر حدود ده هزار دانشجوى علوم اسلامى از سراسر دنيا در مركز جهانى علوم اسلامى مشغول تحصيل هستند كه حدود دو هزار نفر از آنها در آموزش عالى به تدريس مشغول مىباشند، از مسئولان آموزش عالى كه از اين آمار و ارقام آگاه هستند (براى آنها قابل تأمل نيز است) اظهار نارضايتى كرد و گفت: با توجه به اين كه مركز جهانى، به عنوان حوزهاى بين المللى اساسنامهاى دارد كه شوراى عالى انقلاب فرهنگى نيز آن را تأييد كرده است، آن دسته از مسئولان كشور كه در كارهاى فرهنگى، علمى و آموزشى دستى دارند، بهاى لازم را به چنين حركت بزرگ علمى، دينى و حوزوى ندادهاند.
اين مركز زير نظر مقام معظم رهبرى است كه اعضاى هيئت امناى آن نيز از سوى ايشان منصوب مىشوند و با توجهات مراجع و علما اداره مىشود.
از ده هزار دانشجوى علوم اسلامى 8500 نفر در قم هستند كه 500 نفر از آنها خواهر هستند، 1500 نفر در شعبه مشهد به سر مىبرند كه اين نمايندگى اخيرا در اين شهر فعال شده است. يك مدرسه، مختص به اهل سنت نيز در گرگان وجود دارد كه افرادى از آسياى ميانه در آنجا درس مىخوانند كه حدود صد نفر مىباشند. طلاب خارجى از 86 مليت در اين مركز در حال تحصيل هستند و تا كنون اين مركز از 96 مليت پذيرش داشته است. بيش از بيست مدرسه در قم تحت پوشش مركز جهانى است كه علاوه بر آن يك مركز تخصصى آموزش زبان فارسى كه از مراكز بسيار موفق كشورى است، زير نظر مركز جهانى فعاليت مىكند.
ادوار و مراحل آموزشى به شكلى تنظيم شده كه يك دوره تمهيدى و مقدماتى وجود دارد، و دانش پژوهان در دوره مقدماتى كه حدودا يكسال طول مىكشد، زبان فارسى را مىآموزند و همسان سازى معلومات به عمل مىآيد. پس از دوره تمهيدى و مقدماتى دوره كارشناسى يا سطح يك (به اصطلاح حوزه) است و پس از آن دوره ارشد و يا سطح دوم است و مرحله چهار هم دوره دكترى يا دوره سطح سوم و سطح عالى است. اين دورهها به گونهاى طراحى مىشود كه طلبه بتواند در هر مقطعى فارغ التحصيل شود كه تا به حال دو تا سه هزار نفر فارغ التحصيل شده و از قم رفتهاند. وى گفت: مراجعت اين افراد به كشورهاى خود جهت حضور در عرصههاى فكرى و فرهنگى، از سياستهاى اصلى ما است.
رشتههاى فقه و اصول، فلسفه، كلام، عرفان، قرآن، حديث، تفسير اديان مذاهب، و تاريخ اسلام در اين مركز فعاليت مىكنند كه بخشى هم به عنوان معارف اسلامى كه همان نظام سنتى حوزه است، به عنوان رشته عمومى در رشته فقه و معارف اسلامى فعاليت دارد.
مدارس اين مركز در حال جهتگيرى به سوى تخصصى شدن است و نيز دورههاى كوتاه مدتى در نظر گرفته شده كه افراد تحصيل كرده و فعال فرهنگى در دنيا را جذب مىكند كه اين افراد در مؤسسات و دانشگاهها حضور دارند و فعال هستند كه در قم براى اين افراد برنامه ريزىهاى يك سالهاى انجام شده است كه اين آموزش غير از نظام آموزش رسمى اين مركز مىباشد و از بخشهاى بسيار موفق مركز است و شامل خواهران و برادران و اهل سنت و شيعه مىشود.
در حال برنامه ريزى آن است، تا آموزشهاى غير حضورى را به صورت سايت آموزشى از طريق اينترنت فعال كند. قدم هايى در اين زمينه برداشته شده است و در مدرسهاى خاص، بر روى آموزشهاى غير حضورى و به اصطلاح يك دانشگاه اسلامى مجازى كار مىشود كه اين كار طى يك سال آينده راه اندازى شود.
با حضور 500 محقق، نويسنده، مؤلف و مترجم در قم، مىتوان گفت كه اين خود از سرمايههاى كشور، فرهنگ و حوزهها است كه به همين منظور صدها جلد كتاب به زبانهاى خارجى توسط اين محققان ترجمه شده است. جهتگيرى اين مركز اين است كه آثار دينى به زبانهاى گوناگون دنيا ترجمه شود. بايد براى 86 مليتى كه در اينجا حضور دارند، دهها زبان زنده دنيا را داشته باشيم كه اين مجموعه محققان، پژوهش گران و دانشجويان دينى بتوانند توليدات بيشترى در حوزه معرفت دينى به زبانهاى مختلف داشته باشند.
دانشجويان مركز جهانى فعاليتهاى فرهنگىاى كه دارند، مجلات متعدد و بولتنهاى مختلفى توليد مىكنند و سايتهاى متعددى در اختيار دارند كه با كشورهاى خود در تماس هستند و مطالبى را منقل مىكنند. وى گفت: در بخش پژوهش يك كار كارشناسى براى شناسايى فرهنگها و مليتهاى مختلف دنيا صورت مىگيرد كه مىتواند هم به حوزه علميه و هم به مراكز علمى و پژوهشى كشور سرويس بدهد.
با توجه به اين كه كار ما داراى ابعاد بين المللى است، ارتباط خاصى با وزارت خارجه و بخشهاى خارج از كشور داريم. به همين منظور ما طرحى داريم بر اساس آن كه فارغ التحصيلان اين مركز را در سراسر دنيا شناسايى كنيم و افرادى كه كم و بيش اطلاعاتى از آنها وجود دارد، و فعاليتهاى خوبى هم در دنيا انجام مىدهند، شناسايى شوند.
يكى از سياستهاى مركز شفاف سازى و رسميت بخشى به فعاليتهاى مركز است تا از آن حالت ناشناختگى بيرون بيايد و هم در كشور و هم در دنيا شناسانده شود. وى خاطرنشان ساخت كه پذيرشهاى ما رسمى است و به صورت هيئتهاى پذيرشى با هماهنگى وزارت خارجه انجام مىشود، يا به صورت اينترنتى و يا توسط نهادهاى فعال فرهنگى كشور، مانند رايزنىهاى كشور در دنيا انجام مىشود.
سياست ما در راستاى شفاف سازى، گسترش ارتباطات بين الملل و عقد تفاهم نامه و ارتباط با دانشگاههاى خارج از كشور، و گسترش اين ارتباطات علمى است.
سياست ديگر مركز سياست نخبه گرايى است و تلاش بر اين است كه قم به عنوان حوزه عالى تشيع و كانون فكر و معرفت و اشاعه معارف اهل بيت (عليهم السلام) باشد تا نخبگان در آن جذب و تربيت شوند و سطوح پايينتر علمى در خارج از كشور و شهرهاى ديگر ارايه شود. در اين سياست هم چنين بر نگاه پژوهشى و توليد اثر به زبانهاى مختلف دنيا تأكيد شده است.
نظام بخشى و سازماندهى مناسب، به نحوى كه پاسخ گوى نيازهاى گسترده امروز جهان اسلام باشد، در دستور كار اين مركز قرار دارد. همچنين استاندارد كردن نظام آموزشى و پژوهشى بر اساس اصالتهاى حوزه، از سياستهاى مركز جهانى علوم اسلامى است.
حركت به سمت مدارس تخصصى، رشتههاى متنوع و متكثر و انعطاف داشتن در برنامهها، براى آن كه بتواند به نيازهاى سراسر دنيا و مليتهاى مختلف و فرهنگهاى گوناگون پاسخ بدهد و گسترش رشتههاى اين مركز به سمت علوم انسانى و اجتماعى با نگاه اسلامى كه افراد در قالبهاى تعريف شده و شناخته شده دنيا تحصيل كنند و در عين حال بتوانيم معارف خود را به دنيا منتقل كنيم. در نهايت هماهنگى با نظام اسلامى و سياستهاى كلان كشور و استراتژىهاى ملى و توجه به تحولات بين المللى از ديگر سياستهاى مركز است.
چنين حركت بزرگ و عظيمى هم در ميان فرهنگ عمومى جامعه و هم در ميان مسئولان كشور شناخته شود تا بتوان در پرتو هماهنگى و هم فكرى، در اين مقوله قدمهاى بزرگتر و برترى برداشته شود.
پنجاه در صد طلبهها از كشورهاى همجوار هستند (كشورهاى پاكستان، عراق، افغانستان، هند، لبنان، و آذربايجان)، و از ما بقى كشورها كه هشتاد كشور ديگر دنيا مىباشد مانند قاره آفريقا و اروپا حدود سيصد طلبه دارد. سياست اين مركز بيشتر بر اين است كه از كشورهايى كه جمعيت شيعه بيشترى دارند جذب شوند، هر چند بر افزايش و تنوع مليتى نيز تأكيد دارند.
در كنار مركز جهانى علوم اسلامى، سازمان مدارس و حوزههاى علميه خارج از كشور وجود دارد، اين دو نهاد با يك هيئت امناى مشترك اداره مىشوند و رؤساى اين دو سازمان و نيز رئيس سازمان فرهنگ و ارتباطات و شوراى عالى حوزه علميه، جمع نه نفرهاى هستند كه هيئت امناى اين دو مركز را تشكيل مىدهند. اما از نظر ساختارى اين دو مركز از هم جدا هستند. مركز جهانى به طلاب و فضلاى غير ايرانى درون كشور مىپردازد و متكفل آنها است و سازمان مدارس خارج از كشور كه حدود هفتاد الى هشتاد مدرسه در خارج از كشور دارد، به طلاب ايرانى مقيم كشورهاى خارجى آموزشى مىدهد.
آيا بسترهاى شغلى براى دانش آموختگان دينى مركز جهانى در ايران يا كشورهاى متبوع خودشان وجود دارد يا خير؟ ما بر اساسنامه مركز جهانى، مانند خيلى از مراكز علمى ديگر، مستقيما مأموريت بستر سازى براى اشتغال نداريم، اما در عين حال در انديشه آن هستيم، يعنى در واقع ضمن اين كه آموزش مىدهيم، نگاهى نيز به آينده دانش پژوهان داريم و اين مسأله در حال پيگيرى است.
اين گونه پيگيرىها براى آن است كه افراد بتوانند با زمينههاى فراهم آمده عضو هيئت علمى شوند و بتوانند استخدام گردند. همچنين در همين جهت، رايزنى هايى با سيستمهاى دانشگاهى و مراكز علمى دنيا، مجمع جهانى اهل بيت، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى و وزرات خارجه داشتهايم.
هدف اين مركز از اين آموزشها آشنايى با نظامهاى اجتماعى، سياسى اسلام در نگاه اهل بيت است، آشنايى اجمالى با عقايد شيعه، كلام شيعى، بحث معرفتشناسى و آشنايى با مكتب تفسيرى و مكتب حديثى شيعه ا، اهم محورهايى است كه در اين دوره آموزش داده مىشود.
سيزده هزار دانشجوى شما طى چند سال پذيرش شدهاند؟
در طول بيش از 20 سال گذشته، 13 هزار و اندى نفر پذيرش شدهاند، يعنى پرونده رسمى در مركز جهانى دارند كه سه هزار و اندى از آنها به كشورهاى خود باز گشتهاند كه شناسايى دقيق آنها پىگيرى مىشود.
وى افزود: شايد كسى حس كند كه اين پيگيرى و هزينه كردن در اين مورد ربطى به ما ندارد، ولى اين كار دقيقا با حضور فرهنگى ما متناسب است، زيرا در مقايسه با دانشگاههاى اسلامى ديگر دنيا، مانند الازهر، ام القرى، المدينه در عربستان، ما تعداد بالاى دانشجو نداريم، ولى آنها به خوبى پى بردهاند كه حضور فرهنگى در دنيا لازم است، از اين رو حتى با نگاه اقتصادى هم اين كارشناسى افراد سود آور است. وى ادامه داد: در حال حاضر دانشگاه الازهر، بيش از 60 الى 70 هزار نفر دانشجو دارد و هر كدام از دانشگاههاى ام القرى و المدينه، دهها هزار دانشجو دارند، دانشگاههاى غربى هم اين گونه است و اصلا تمدن غربى حضور و نفوذ خود را در گروآموزش و پرورش فكر نخبگان در سراسر دنيا قرار داده است.
رئيس مركز جهانى در پاسخ به سؤال ديگرى از خبرنگار هفته نامه پگاه، مبنى بر خدمات رفاهى دانشجويان گفت: از همان مزاياى طلاب داخل ايران استفاده مىكنند و علاوه بر آن كسانى كه به سطوح و رشتههاى تخصصى راه يابند مساعده هايى اندك (در حدود ده هزار تومان) دريافت مىكنند.
وى گفت: با توجه به اين كه چهار الى پنج هزار نفر از دانشجويان مركز جهانى متأهل هستند و واحدهاى در اختيار اين مركز گنجايش 400 الى 500 نفر را دارد، در صدد توسعه مجتمعهاى مسكونى هستيم. ضمن اين كه پخش شدن آنها در جاهاى مختلف شهر براى آنها رنج و مشقت هايى دارد.
ايشان در مورد اين سؤال كه فارغ التحصيل اين مركز چه مقدار بازدهى داشتهاند، گفت: بعضى از آنها در مراكز فرهنگى خود بسيار فعال هستند و بعضى به عنوان استاد يا عضو فعال در مدارس خارج از كشور فعاليت مىكنند. برخى از آنها با سفارت ايران در ارتباط هستند و در كشورهاى مختلف به اشتغالات حوزوى و سنتى و يا فعاليتهاى رسمى مشغول هستند نمونههاى بسيار خوبى را ما شاهد هستيم، به خصوص در پاكستان و افغانستان كه امام جماعت و يا در آموزش و پرورش و اين گونه جاها مشغول هستند. وى تأكيد كرد: اين دانشجويان سرمايههاى قم هستند و نبايد با نگاه منفى به اين حركت نگريست. ما از رسانههاى درون استان انتظار داريم كه فضا سازى مناسبى براى آشنايى مردم با اين فعاليتها داشته باشند كه اينها با خاطرات خوش از اين جا بروند و حاملان و پيام آوران و سفيران فرهنگ اسلامى، دينى، شيعى و انقلابى ايران و قم باشند. اينها سرمايههاى كشور، نظام، انقلاب، حوزه و استان قم هستند.
وى در ادامه گفت: در فرهنگ عمومى استان، مقوله حضور غير ايرانى براى تحصيل و تحقيق، بايد به عنوان توليد فكر و انديشه تلقى شود تا جايگاه آن تبيين گردد، يعنى بر اخلاق و معاشرت مناسب با اين مجموعه در فرهنگ عمومى شهر و كوچه و خيابان كار شود. در فرهنگ ادارى استان نيز به حسن معاشرت با اين مجموعه توجه شود كه لازمه آن، شناخت جايگاه اين افراد است. با توجه به عرصه فشرده رقابتى اى كه ما در دنيا داريم، توجه به اين حركت در فرهنگ عمومى قم و فرهنگ ادارى و مسئولان در سطح قم و كشور لازم است. حتى اگر مصاحبهاى با اين افرادى كه از قارههاى مختلف و كشورهاى گوناگون آمدهاند، صورت مىگيرد، بايد به گونهاى باشد كه مهربانى و عطوفت و تعامل موجود احساس شود.
حجت الاسلام اعرافى در پايان در زمينه نقدى بر عملكرد مركز جهانى علوم اسلامى اظهار داشت: عدم اطلاع رسانى مناسب مركز به مسئولان نظام و نهادهاى فعال كشور و نيز استاندارد كردن نظام آموزشى، منعطف بودن نظام آموزشى مركز با نظام آموزشى داخل كشور كه ناظر به نيازهاى بين المللى باشد كه در اين زمينه مشكل داشته و داريم. هم چنين در مورد خدمات رسانى مناسب براى مجموعه بين المللى خارج از كشور، از جمله اشكالاتى است كه در كار ما وجود دارد و اميداوريم كه به تدريج در برنامه ريزىهاى جديد، اين مشكلات رفع شود.
1) به نقل از كنفرانس خبرى حجة الاسلام اعرافى رئيس مركز جهانى علوم اسلامى با پگاه حوزه، ويژه حوزههاى دينى، ش 6.
منبع : دبیرخانه دین پژوهان کشور