
بسم اللّه الرحمن الرحيم
طليعه
تأكيد فرهنگ دينى و ملى ما بر دانشپژوهى، و علم اندوزى و انديشورزى از يك سو، و بهرهمندى قوم و نژاد ايرانى از هوش سرشار و توان يادگيرى عالى از ديگر سو، سبب شده است كه دانشمندان متعلق به اين آب و خاك، گاه سرآمد دانشآموختگان مراكز علمى و پژوهشى جهان شوند و در مقام تدريس و تحقيق و اختراع، گوى سبقت را از ديگران ربوده و در بيرون از ايران موقعيت و جايگاه ويژهاى يابند.
اما اين پرسش همواره وجود دارد كه على رغم اين فرهيختگى و استعداد، چرا نخبگان و دانشوران اين مرز و بوم در سرزمين مادرى خويش، گاه كمثمر و بعضاً سترون مىشوند؟
علت اين نابارورى را بايد در چه چيز و كجا يافت؟
شايد فقدان انگيزه، زمينه و بسترهاى مناسب از مهمترين عوامل اين ركود و كمحاصلى باشد. اگر جايگاه و منزلت علم و پژوهش در نظام آموزشى معين نشود و همچنان مدارج علمى بر پايه كلاس و گذراندن واحدهاى درسى باشد، رسالههاى پژوهشى به گونه مشق شبانه محصلان ابتدايى، از روى آثار ديگران رونويسى و بعضاً با پرداخت حقالزحمه به كتابسازان حرفهاى فراهم شود و استاد راهنما به اعتبار مدرك و شهرت و مناسباتش با متوليان آموزشى، بر محصل تحميل گردد، نبايد در انتظار نتيجهاى بهتر از آنچه هست باشيم.
البته سخن از پژوهش محورى در نظام آموزشى دانشگاهى، نويد و بارقه اميدى است؛ اما اين حقيقت را نيز نبايد بپذيريم كه «دوصد گفته چون نيم كردار نيست». متصديان امور مىبايست پايبندى خود را به اين ايده در عمل به اثبات برسانند. بىترديد اين مشكل در علوم انسانى گستردهتر و بارزتر است و از رشتههاى متعلق به علوم انسانى، معارف اسلامى با شرايط دشوارترى روبروست، زيرا آموزش و پژوهش دينى در دو محيط حوزه و دانشگاه با فرايندى متفاوت انجام مىگيرد ، جدايى و تلفيق اين دو سيستم آموزشى، هر كدام با حسن و عيبهايى همراه است و رسيدن به يك نتيجه روشن و ثمربخش دقت و ظرافت ويژهاى را مىطلبد.
البته حوزههاى علميه به جهت برخوردارى از انگيزههاى معنوى و شرايط و امكانات خاص خود، طبيعى است كه توانمندى بيشترى در اين زمينه داشته باشند، به خصوص در سالهاى اخير كه متدهاى نوين آموزش و پژوهش و دانش هاى جديد همراه با فنآورى رايانهاى در آن رواج يافته، على القاعده بايد از محيطهاى دانشگاهى نيرومندتر و كارآمدتر باشند، ولى وجود برخى از موانع و كاستىها از جمله عمومى نبودن روشهاى جديد آموزش و پژوهش و به خصوص نابردبارى برخى از نخبگان و اشخاص ذىنفوذ در برابر نوآورىها، پرسشها، چالشها و شبههها، سخنان سست و درشت برخى از خطبا را به دنبال داشته است. در حالى كه علمپرورى، در سايه پرسش و پاسخ و هماوردى انديشههاست. ودر اين باره بهترين آموزهها در تراث علمى و فرهنگى ما وجود دارد، مكتبى كه آموزههايى چون «حياة العلم بالرد ونقد» و «اضربوا بعض الرأى ببعض فانه يتولد منه الصواب» را عرضه كرده است، از پرسش و شبهه واهمه ندارد. شيخ بهايى (رحمة الله عليه) مىگويد: پرسش و شبهه چونان «انثى = زن» و پاسخ همچون «مذكر = مرد» است به راستى از نكاح و ازدواج اين دو، فكر صواب به دست مىآيد.
بارى توليد علم به متانت، بردبارى، تدبير و برنامهريزى نيازمند است، و البته افقهاى روشنى در اين باره در حوزه و دانشگاه گشوده شده است كه بس مغتنم است. تشكيل انجمنهاى علمى در حوزه علميه قم يكى از اين بارقههاى اميد است، انصاف بايد داد كه در همين شرايط باز هم كارهاى بسيار ژرف و مفيدى صورت مىگيرد كه شايان قدردانى و شكرگذارى است، چنانكه در پاسخ به فراخوان پژوهشهاى دينى پيش از انتشار دبيرخانه دينپژوهان كشور، فقط در عرصه فرهنگ ، هنر و اجتماع، شمار متنابهى از آثار ابتكارى و ژرف ارسال شده است كه در ادوار گذشته بىسابقه بوده است، كه اميدواريم در آذرماه سال جارى، شاهد «مراسم تجليل از پژوهشگران برتر حوزه دين و فرهنگ» در سطحى گسترده و در شكلى باشكوه باشيم.
هرچند يكى از نيازهاى مبرم ارتقاى پژوهش، بويژه در عرصه دينپژوهى، اطلاعرسانى به هنگام است كه در حقيقت خبرنامه دينپژوهان براى چنين مقصودى تأسيس گرديده و اينك پس از وقفهاى كوتاه در شكلى جديد انتشار يافته است؛ در اين زمينه سخن بسيار است و در اين مجمل نمىگنجد، اميد داريم در شماره آتى به تفصيل بدان بپردازيم.
محمدجواد صاحبى
دبير شوراى برنامهريزى دينپژوهان كشور
منبع : دبیرخانه دین پژوهان کشور