منطبق‏سازى تبليغ دين‏ با شرايط دنياى معاصر*

عليرضا اعرافى‏

منطبق سازى تبليغ پيام دين با معيارها و نگرش‏هاى انسان معاصر و تحولات جديد به معناى دست برداشتن از اصول ثابت و بنيادين نيست؛ بلكه فراهم آوردن عرصه‏اى جديد براى نوسازى و بازسازى شيوه ارائه معارف دينى است كه براساس آن بتوان به شيوه درستى به نيازهاى جديد و نوشَوَنده جامعه پاسخ داد.
حجت‏الاسلام والمسلمين عليرضا اعرافى كه در نشست شوراى علمى - مشورتى فرهنگ عمومى كشور با موضوع «شيوه تبليغ دين در دنياى معاصر» سخن مى‏گفت با بيان مطلب فوق خاطرنشان ساخت، منطبق‏سازى پيام دين با نگرش انسان معاصر كار دشوار و چالش برانگيزى است اما وجود اين چالش‏ها نبايد برنامه‏ريزان و سياستمداران را نسبت به منطبق‏سازى شيوه‏هاى تبليغ دين با شرايط كنونى و اشاعه فرهنگ دينى در سطح جهان بى‏توجه گرداند چرا كه در شرايط كنونى راه گريزى از اشاعه فرهنگى در سطح جهان وجود ندارد.
رئيس پژوهشكده حوزه و دانشگاه رمز كارآمدى برخى از علما، دانشمندان و فقها را نسبت به سايرين اعتقاد به بازشناسى دنياى نوين دانست و به تلاش براى شناخت دنياى جديد از سوى انديشمندانى چون شهيد صدر، شهيد مطهرى و دكتر شريعتى اشاره كرد و افزود: آنچه كه اهميت دارد انتقال پيام دينى منطبق با انسان و جامعه معاصر است.
عضو شوراى فرهنگ عمومى كشور با بررسى نظريه‏هاى مختلف درباره ثابت يا سيال بودن دين گفت: به طور يقين در دين عناصر ثابت و متغير وجود دارد و اين تئورى كه افرادى تصور مى‏كنند دين هيچ مسئله ثابتى ندارد و هويتى كاملاً سيال دارد، و يا اين كه دين كاملاً ثابت است و هيچ راهى را براى تحول پيش‏رو قرار نداده نيز اشتباه است.
وى درباره بحث ثابت و متغير در دين گفت: ديدگاه‏هاى متفاوتى درباره اين بحث وجود دارد و در دوره معاصر نيز مرحوم علامه طباطبايى، شهيد صدر، شهيد مطهرى و بزرگان ديگر نيز سخنان متفاوتى درباره اين تئورى گفته‏اند: به طور كلى مى‏توان گفت كه هيچ يك از اين بزرگان با آن مخالف نبوده‏اند.
دكتر اعرافى در ادامه سخنان خود از پذيرش اصل رقابت به عنوان يكى از قواعد لازم براى صيانت و اشاعه دين نام برد و افزود: با مطرح شدن موضوع جهانى شدن هر ملتى احساس مى‏كند كه بايد بتواند سهم خود را در رقابت فرهنگى دريافت كند. وى در ادامه در توضيح پذيرش اصل رقابت گفت: پذيرش اين اصل بسيار مهم است و گاهى در حوزه تعبير مى‏شود كه تكثر و جدايى تدريجى نهادهاى علمى - معرفتى به دو شاخه حوزه و دانشگاه كه پيش از آن در يك مكان متمركز بودند، آسيب زننده است. عضو شوراى فرهنگ عمومى كشور تصريح كرد: اگر چه حوزه در بخش‏هايى‏به شكل تخصصى فعاليت مى‏كند اما بايد احساس رقابت وجود داشته باشد و داشتن رقيبى مناسب و نوع موضع‏گيرى و نحوه سخن گفتن حوزه در جامعه امروز بسيار اهميت دارد. دكتر اعرافى از نقش مهم عوامل روان‏شناختى و جامعه‏شناختى در امر تبليغ و پذيرش يك پيام خاص ياد كرده و افزود: بايد پذيرفت كه ادبيات مبلغ دينى، نگرش و سياست‏گذارى او در جامعه، ميزان شناخت او از جامعه و افراد آن و نيز تلاش‏هاى مجدانه وى در امر تبليغ به شدت در پذيرش پيام دين توسط افراد جامعه مؤثر است.
وى اعتماد و استناد به اصل پژوهش در گسترش فرهنگ دينى را پس از شناخت انسان نسبت به جامعه معاصر، منطبق‏سازى دين براساس شرايط اجتماعى و پذيرش اصل رقابت، قاعده ديگرى براى تبليغ سامان‏مند دين در دنياى معاصر دانست.
رئيس پژوهشكده حوزه و دانشگاه با اعتقاد بر اين كه جامعه دينى ما بسيار دير از مطالعات ميدانى و آمار و ارقام موجود در تحقيقات دينى و تبليغ دين در جامعه استفاده كرده است، افزود: به عنوان مثال درباره نماز جمعه به عنوان يكى از راه‏هاى گسترش فرهنگ دينى و تأثيرگذارى آن در جامعه و نوع نگرش افراد نسبت به اين نهاد و بازتاب نمازجمعه در جامعه، پژوهش عمده‏اى صورت نگرفته است. در حالى كه هيچ‏يك از مسئولين و سياستگذاران امور فرهنگى و دينى نمى‏توانند از پژوهش در اين زمينه بى‏نياز باشند. به عقيده ايشان اين مثال و ده‏ها مثال ديگر مى‏تواند نشان‏دهنده وجود برخى نواقص در فعاليت‏هاى نهادهاى دينى باشد. وى در ادامه از پيوند و ارتباط ميان معارف دينى و اخلاقى با فلسفه‏هاى نوين به عنوان يك عامل مهم در منطبق‏سازى تبليغ دين در شرايط كنونى جامعه نام برد و توجه مسئولين امر را نسبت به اين مسئله خواستار شد. حجت‏الاسلام والمسلمين اعرافى براى توضيح بيشتر درباره برقرارى پيوند ميان معارف فلسفى جديد و فرهنگ دينى از مرحوم علامه طباطبايى و كتاب ارزشمند «اصول فلسفه و روش رئاليسم» ايشان ياد كرد و گفت: همزمان با دوره زندگى مرحوم علامه طباطبايى، فيلسوفان ديگرى نيز زندگى مى‏كردند، ولى اصول فلسفه و روش رئاليسم علامه باعث شد كه تفكر بنيادين معرف‏شناسى دينى در برابر فلسفه هاى ديگر قرار گيرد. ولى در ادامه از محورهاى اثرگذار دركارآمدى پيام دينى نام برد و گفت: نگاه و ايجاد پيوند ميان معارف دينى و زندگى جديد، نگرش مقايسه‏اى - تطبيقى ميان اسلام و اديان ديگر باعث اثربخشى و روزآمد شدن پيام دين مى‏شود.
رئيس مركز جهانى علوم انسانى بازسازى انديشه دينى را نيز موردتوجه قرار داده و از انتقال درست پيام و طبقه‏بندى معارف دين اسلام و عرضه آن‏ها به طرق متفاوت و در چارچوب خاص و متناسب با آن طبقه را يكى از كارهاى مهمى دانست كه در ميزان تأثيرگذارى پيام دين در افراد جامعه مى‏تواند تأثيرگذار باشد.
در پايان دكتر اعرافى گستردگى، تنوع و تكثر الگوها را توسعه‏دهنده دايره گزينش و انتخاب بشر دانست و برجسته‏سازى پيام‏ها و الگوهاى دينى متناسب با سن مخاطب، استفاده از هنر دينى و ادبيات جديد را براى رواج فرهنگ دينى مؤثر دانست.

پىنوشت :

* گزارشى از نشست شوراى فرهنگ عمومى.