
منطبقسازى تبليغ دين با شرايط دنياى معاصر*
عليرضا اعرافى
منطبق سازى تبليغ پيام دين با معيارها و نگرشهاى انسان معاصر و تحولات جديد به معناى دست برداشتن از اصول ثابت و بنيادين نيست؛ بلكه فراهم آوردن عرصهاى جديد براى نوسازى و بازسازى شيوه ارائه معارف دينى است كه براساس آن بتوان به شيوه درستى به نيازهاى جديد و نوشَوَنده جامعه پاسخ داد.
حجتالاسلام والمسلمين عليرضا اعرافى كه در نشست شوراى علمى - مشورتى فرهنگ عمومى كشور با موضوع «شيوه تبليغ دين در دنياى معاصر» سخن مىگفت با بيان مطلب فوق خاطرنشان ساخت، منطبقسازى پيام دين با نگرش انسان معاصر كار دشوار و چالش برانگيزى است اما وجود اين چالشها نبايد برنامهريزان و سياستمداران را نسبت به منطبقسازى شيوههاى تبليغ دين با شرايط كنونى و اشاعه فرهنگ دينى در سطح جهان بىتوجه گرداند چرا كه در شرايط كنونى راه گريزى از اشاعه فرهنگى در سطح جهان وجود ندارد.
رئيس پژوهشكده حوزه و دانشگاه رمز كارآمدى برخى از علما، دانشمندان و فقها را نسبت به سايرين اعتقاد به بازشناسى دنياى نوين دانست و به تلاش براى شناخت دنياى جديد از سوى انديشمندانى چون شهيد صدر، شهيد مطهرى و دكتر شريعتى اشاره كرد و افزود: آنچه كه اهميت دارد انتقال پيام دينى منطبق با انسان و جامعه معاصر است.
عضو شوراى فرهنگ عمومى كشور با بررسى نظريههاى مختلف درباره ثابت يا سيال بودن دين گفت: به طور يقين در دين عناصر ثابت و متغير وجود دارد و اين تئورى كه افرادى تصور مىكنند دين هيچ مسئله ثابتى ندارد و هويتى كاملاً سيال دارد، و يا اين كه دين كاملاً ثابت است و هيچ راهى را براى تحول پيشرو قرار نداده نيز اشتباه است.
وى درباره بحث ثابت و متغير در دين گفت: ديدگاههاى متفاوتى درباره اين بحث وجود دارد و در دوره معاصر نيز مرحوم علامه طباطبايى، شهيد صدر، شهيد مطهرى و بزرگان ديگر نيز سخنان متفاوتى درباره اين تئورى گفتهاند: به طور كلى مىتوان گفت كه هيچ يك از اين بزرگان با آن مخالف نبودهاند.
دكتر اعرافى در ادامه سخنان خود از پذيرش اصل رقابت به عنوان يكى از قواعد لازم براى صيانت و اشاعه دين نام برد و افزود: با مطرح شدن موضوع جهانى شدن هر ملتى احساس مىكند كه بايد بتواند سهم خود را در رقابت فرهنگى دريافت كند. وى در ادامه در توضيح پذيرش اصل رقابت گفت: پذيرش اين اصل بسيار مهم است و گاهى در حوزه تعبير مىشود كه تكثر و جدايى تدريجى نهادهاى علمى - معرفتى به دو شاخه حوزه و دانشگاه كه پيش از آن در يك مكان متمركز بودند، آسيب زننده است. عضو شوراى فرهنگ عمومى كشور تصريح كرد: اگر چه حوزه در بخشهايىبه شكل تخصصى فعاليت مىكند اما بايد احساس رقابت وجود داشته باشد و داشتن رقيبى مناسب و نوع موضعگيرى و نحوه سخن گفتن حوزه در جامعه امروز بسيار اهميت دارد. دكتر اعرافى از نقش مهم عوامل روانشناختى و جامعهشناختى در امر تبليغ و پذيرش يك پيام خاص ياد كرده و افزود: بايد پذيرفت كه ادبيات مبلغ دينى، نگرش و سياستگذارى او در جامعه، ميزان شناخت او از جامعه و افراد آن و نيز تلاشهاى مجدانه وى در امر تبليغ به شدت در پذيرش پيام دين توسط افراد جامعه مؤثر است.
وى اعتماد و استناد به اصل پژوهش در گسترش فرهنگ دينى را پس از شناخت انسان نسبت به جامعه معاصر، منطبقسازى دين براساس شرايط اجتماعى و پذيرش اصل رقابت، قاعده ديگرى براى تبليغ سامانمند دين در دنياى معاصر دانست.
رئيس پژوهشكده حوزه و دانشگاه با اعتقاد بر اين كه جامعه دينى ما بسيار دير از مطالعات ميدانى و آمار و ارقام موجود در تحقيقات دينى و تبليغ دين در جامعه استفاده كرده است، افزود: به عنوان مثال درباره نماز جمعه به عنوان يكى از راههاى گسترش فرهنگ دينى و تأثيرگذارى آن در جامعه و نوع نگرش افراد نسبت به اين نهاد و بازتاب نمازجمعه در جامعه، پژوهش عمدهاى صورت نگرفته است. در حالى كه هيچيك از مسئولين و سياستگذاران امور فرهنگى و دينى نمىتوانند از پژوهش در اين زمينه بىنياز باشند. به عقيده ايشان اين مثال و دهها مثال ديگر مىتواند نشاندهنده وجود برخى نواقص در فعاليتهاى نهادهاى دينى باشد. وى در ادامه از پيوند و ارتباط ميان معارف دينى و اخلاقى با فلسفههاى نوين به عنوان يك عامل مهم در منطبقسازى تبليغ دين در شرايط كنونى جامعه نام برد و توجه مسئولين امر را نسبت به اين مسئله خواستار شد. حجتالاسلام والمسلمين اعرافى براى توضيح بيشتر درباره برقرارى پيوند ميان معارف فلسفى جديد و فرهنگ دينى از مرحوم علامه طباطبايى و كتاب ارزشمند «اصول فلسفه و روش رئاليسم» ايشان ياد كرد و گفت: همزمان با دوره زندگى مرحوم علامه طباطبايى، فيلسوفان ديگرى نيز زندگى مىكردند، ولى اصول فلسفه و روش رئاليسم علامه باعث شد كه تفكر بنيادين معرفشناسى دينى در برابر فلسفه هاى ديگر قرار گيرد. ولى در ادامه از محورهاى اثرگذار دركارآمدى پيام دينى نام برد و گفت: نگاه و ايجاد پيوند ميان معارف دينى و زندگى جديد، نگرش مقايسهاى - تطبيقى ميان اسلام و اديان ديگر باعث اثربخشى و روزآمد شدن پيام دين مىشود.
رئيس مركز جهانى علوم انسانى بازسازى انديشه دينى را نيز موردتوجه قرار داده و از انتقال درست پيام و طبقهبندى معارف دين اسلام و عرضه آنها به طرق متفاوت و در چارچوب خاص و متناسب با آن طبقه را يكى از كارهاى مهمى دانست كه در ميزان تأثيرگذارى پيام دين در افراد جامعه مىتواند تأثيرگذار باشد.
در پايان دكتر اعرافى گستردگى، تنوع و تكثر الگوها را توسعهدهنده دايره گزينش و انتخاب بشر دانست و برجستهسازى پيامها و الگوهاى دينى متناسب با سن مخاطب، استفاده از هنر دينى و ادبيات جديد را براى رواج فرهنگ دينى مؤثر دانست.
پىنوشت :
* گزارشى از نشست شوراى فرهنگ عمومى.
منبع : دبیرخانه دین پژوهان کشور